Zwierzęta, podobnie jak ludzie, również chorują i czasami konieczne bywa zastosowanie u nich antybiotyku. Ale, co ważne, powinny być zdiagnozowane przez lekarza weterynarii i leczone produktami, których zastosowanie jest w pełni uzasadnione. W przypadku zwierząt gospodarskich kluczowe jest zachowanie okresu karencji, by uniknąć występowania pozostałości leków w żywności pochodzenia zwierzęcego.
Zdrowie w oborze to kluczowa sprawa, choć czasem chorób nie da się uniknąć. W takich sytuacjach tylko lekarz weterynarii ma prawo postawić diagnozę i zdecydować o odpowiednim leczeniu, w tym o doborze właściwego produktu leczniczego. Stosowanie przeciwdrobnoustrojowych produktów leczniczych, czyli popularnych antybiotyków, wymaga przestrzegania dodatkowych zasad i podlega rygorystycznym przepisom – zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym.
Nigdy rutynowo, zawsze pod nadzorem
Antybiotyki nigdy nie powinny być stosowane rutynowo ani jako sposób na zrekompensowanie braku higieny, niewłaściwej hodowli, zaniedbań w opiece czy nieodpowiedniego zarządzania gospodarstwem rolnym. Ich użycie w celu wspierania wzrostu lub zwiększania wydajności, a także profilaktyczne, jest zabronione – z wyjątkiem szczególnych przypadków. Profilaktyka może dotyczyć pojedynczych zwierząt lub niewielkiej grupy, ale tylko wtedy, gdy ryzyko zakażenia lub choroby zakaźnej jest bardzo wysokie, a konsekwencje potencjalnej infekcji poważne.
Krajowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna opracowała kodeks rozważnego stosowania antybiotyków, który uchwałą wprowadzono do praktyki lekarzy weterynarii. Dokument ten podkreśla, że ograniczenie stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych – w tym antybiotyków – u poszczególnych gatunków zwierząt można osiągnąć tylko poprzez właściwe współdziałanie hodowcy i lekarza weterynarii opiekującego się danym stadem.
Bezpieczne leczenie, bezpieczna żywność
Stosowanie przeciwdrobnoustrojowych produktów leczniczych w chowie i hodowli zwierząt nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzi, pod warunkiem że odbywa się w uzasadnionych przypadkach – na podstawie diagnozy postawionej przez lekarza weterynarii, zgodnie z jego zaleceniami i z zachowaniem okresu karencji.
Nadzór nad obrotem, stosowaniem oraz jakością wykorzystywanych weterynaryjnych produktów leczniczych sprawują: Główny Lekarz Weterynarii oraz wojewódzcy lekarze weterynarii. Inspekcja Weterynaryjna realizuje roczny plan kontroli zakładów leczniczych dla zwierząt stosujących weterynaryjne produkty lecznicze, hurtowni farmaceutycznych prowadzących obrót weterynaryjnymi produktami leczniczymi, a także podmiotów prowadzących obrót produktami leczniczymi weterynaryjnymi wydawanymi bez przepisu lekarza weterynarii. W ramach nadzoru prowadzone są urzędowe badania jakości weterynaryjnych produktów leczniczych oraz badania jakości immunologicznych weterynaryjnych produktów leczniczych.
Co to jest antybiotykooporność?
Antybiotykooporność, czyli oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe, to zdolność drobnoustrojów – takich jak bakterie, wirusy, grzyby czy pasożyty – do przeciwstawiania się działaniu antybiotyków, chemioterapeutyków oraz leków przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych i przeciwpasożytniczych.
Bakterie mogą bronić się przed antybiotykami na różne sposoby: niszcząc je, blokując ich dostęp do komórki lub usuwając je z wnętrza komórki. Oporne bakterie mogą swobodnie rozmnażać się w obecności antybiotyków, a zdolność do obrony przekazują nie tylko kolejnym pokoleniom, ale też innym bakteriom. Zjawisko to stanowi realne zagrożenie dla ludzi, zwierząt i środowiska.
Ryzyko antybiotykooporności rośnie, gdy środki przeciwdrobnoustrojowe są stosowane niewłaściwie – na przykład w sposób nieukierunkowany, w zbyt małych dawkach lub przez zbyt krótki czas.
Ponieważ Komisja Europejska uznała antybiotykooporność za jedno z trzech najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego, opracowała strategię zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w kontekście podejścia „Jedno zdrowie”. Zwalczanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe jest priorytetem w strategii UE w dziedzinie zdrowia od wielu lat.
Profilaktyka i dobra praktyka
Jak zatem ograniczyć występowanie antybiotykooporności w zakresie zdrowia zwierząt? Najważniejsze są działania profilaktyczne. Ich podstawą jest zapobieganie chorobom, by niwelować sytuacje wymagające podawania antybiotyków. Leczenie zwierząt, zwłaszcza z ich wykorzystaniem, nigdy nie powinno zastępować dobrych praktyk w zakresie: hodowli, bezpieczeństwa biologicznego i zarządzania gospodarstwem. Do dobrych praktyk należą:
- Szczepienia zwierząt oraz kontrola ich stanu zdrowotnego przed wprowadzeniem do hodowli.
- Zapewnienie odpowiednich warunków środowiskowych.
- Bioasekuracja, która obejmuje reżim sanitarny dotyczący pomieszczeń produkcyjnych i socjalnych, sprzętu, urządzeń, systemów wentylacyjnych i kanalizacyjnych, a także otoczenia gospodarstwa.
- Dbanie o higienę personelu, obsługi i osób wizytujących.
Ostatecznie kluczową rolę odgrywa troska o dobrostan zwierząt. Właściwe praktyki w hodowli i zarządzaniu zmniejszają ryzyko występowania chorób, a co za tym idzie – potrzebę stosowania antybiotyków.
Od pola do stołu w zdrowiu
Unijna strategia „Od pola do stołu”, która zakłada potrzebę ograniczania zjawiska antybiotykooporności, dąży do zmniejszenia stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych dla zwierząt, z których lub od których pozyskuje się żywność. Celem jest redukcja sprzedaży tych leków na poziomie całej Unii Europejskiej o połowę do 2030 roku.
Realizacja tych założeń została uwzględniona również w polskim Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027.
Artykuł powstał na podstawie: „Informacji na temat problemu antybiotykooporności w chowie i hodowli zwierząt” opracowanej w MRiRW, zgodnie z wnioskiem Podkomisji stałej do spraw dobrostanu zwierząt gospodarskich i ochrony produkcji zwierzęcej w Polsce oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt.