Coraz więcej osób decyduje się na ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie produktów odzwierzęcych ze swojego jadłospisu – z powodów zdrowotnych, środowiskowych lub etycznych. Choć dieta roślinna zyskuje popularność, jej długofalowe efekty nie są jeszcze dobrze zbadane. A jak pokazuje praktyka, rezygnacja z mięsa czy nabiału nie zawsze idzie w parze ze zdrowiem – wiele osób wraca do poprzedniego sposobu odżywiania z powodu trudności w utrzymaniu zbilansowanej diety. Właśnie te wyzwania analizują naukowcy w ramach największego jak dotąd badania żywieniowego w Niemczech – COPLANT Study.
Dieta roślinna nie zawsze oznacza zdrową dietę
W najnowszym odcinku naukowego podcastu „Risiko”, przygotowanego przez Federalny Instytut Oceny Ryzyka (BfR), prof. Cornelia Weikert – ekspertka ds. zdrowia publicznego i żywienia – podkreśla, że samo wykluczenie mięsa nie gwarantuje lepszego odżywiania. Wręcz przeciwnie – wiele współczesnych diet roślinnych opiera się na gotowych, często wysoko przetworzonych produktach, bogatych w sól, cukier i tłuszcze, a ubogich w niezbędne składniki odżywcze, takie jak witaminy czy mikroelementy.
Mięso i ryby dostarczają wielu ważnych substancji, których trudno szukać w produktach roślinnych – mowa m.in. o witaminie B12, jodzie, żelazie, cynku czy wysokiej jakości białku. Ich niedobory mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, zwłaszcza jeśli dieta nie jest dobrze zaplanowana i nie jest uzupełniana odpowiednimi suplementami. Właśnie dlatego osoby na diecie wegetariańskiej czy wegańskiej powinny konsultować swoje wybory z lekarzem lub dietetykiem.
Niedobory składników i wpływ na zdrowie kości
Badania BfR wskazują, że osoby stosujące dietę wegańską mają często zbyt niski poziom jodu – pierwiastka kluczowego dla rozwoju mózgu, wzrostu i funkcjonowania kości. Co ciekawe, niedobory witaminy B12 częściej występują wśród wegetarian niż wegan, co może być wynikiem większej świadomości i częstszego stosowania suplementacji wśród tych ostatnich. Z kolei analizy stanu zdrowia kości wskazują, że osoby na diecie wegańskiej mają niższe wyniki w zakresie gęstości mineralnej kości, co potwierdza wcześniejsze doniesienia naukowe o możliwym związku między dietą roślinną a ryzykiem osteoporozy.
Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z grup ryzyka: dzieci, młodzież, kobiety w ciąży i karmiące piersią oraz osoby starsze. W ich przypadku niedobory żywieniowe mogą mieć poważne skutki.
Brakuje aktualnych danych naukowych
Jak zauważa prof. Weikert, większość dostępnych danych naukowych na temat diet roślinnych pochodzi sprzed kilkudziesięciu lat – głównie z lat 80. i 90. Tymczasem od tego czasu na rynku pojawiła się ogromna liczba wegańskich zamienników mięsa i gotowych dań, często mocno przetworzonych. Ich wpływ na zdrowie i jakość diety nie został jeszcze dokładnie przeanalizowany.
To właśnie ma zmienić badanie COPLANT (Cohort on Plant-Based Diets), które ruszyło w Niemczech i Austrii jako jedno z najbardziej kompleksowych i długofalowych projektów badawczych dotyczących żywienia w Europie.
COPLANT: co, jak i kogo bada?
W ramach COPLANT badacze zbiorą dane od około 6 000 dorosłych w wieku 18–69 lat z Niemiec i Austrii, którzy przez co najmniej rok stosują jedną z analizowanych diet: wegańską, wegetariańską, peskatariańską (ryby, bez mięsa) lub tradycyjną. Uczestnicy będą obserwowani przez co najmniej 20 lat.
Badacze wezmą pod lupę nie tylko sposób odżywiania uczestników, ale także ich styl życia, skład ciała, zdrowie kości, markery metaboliczne oraz potencjalne ślady zanieczyszczeń środowiskowych w organizmie. Zastosowane zostaną nowoczesne metody badawcze: analizy krwi, moczu, kału, śliny, ocena wydolności fizycznej, densytometria (badanie gęstości kości) oraz szczegółowe kwestionariusze zdrowotne i żywieniowe.
Nowoczesne narzędzia i perspektywa pokoleniowa
Uczestnicy badania korzystają ze specjalnej aplikacji NutriDiary, która pozwala dokładnie rejestrować codzienne spożycie – również w przypadku nowych produktów roślinnych i zamienników mięsa. Do projektu mogą zgłaszać się także kobiety w ciąży lub karmiące piersią, a docelowo planowane są również badania nad zdrowiem ich dzieci. Umożliwi to lepsze zrozumienie, jak dieta wpływa na rozwój i zdrowie już od najwcześniejszych lat życia.
Dzięki tak zakrojonemu badaniu możliwe będzie opracowanie bardziej precyzyjnych zaleceń żywieniowych, opartych na aktualnych danych. COPLANT pomoże również odpowiedzieć na pytania o długoterminowe skutki diety roślinnej, zarówno w kontekście zdrowia, jak i wpływu na środowisko.