Lato, a z nim wysoka temperatura na zewnątrz, jak i w budynkach inwentarskich nie sprzyjają zwierzętom. Gorąca pogoda wpływa na dobrostan oraz potrafi znacznie obniżyć wydajność zwierząt. Globalne ocieplenie to teraźniejsza rzeczywistość, gdzie produkcja bydła będzie musiała się dostosować. Zmiany temperatury powietrza oraz wysoka wilgotność powoduje powstanie stresu cieplnego u bydła. Stanowi to wyzwanie dla hodowli i prowadzi do powstawania problemów w stadzie.
Stres cieplny opisuje się jako interakcja między zachowaniem i fizjologią zwierzęcia, a wymianą ciepła. Jest to odpowiedź obronna organizmu na działanie niekorzystnych warunków środowiska. Głównymi czynnikami poziomu stresu u bydła są:
• warunki pogodowe,
• podatność zwierzęcia na stres,
• stosowane praktyki zarządzania stadem.
Dodatkowymi parametrami środowiska, które wpływają na ten stan u zwierząt to: promieniowanie słoneczne oraz prędkość wiatru i wspomniana już wysoka wilgotność (Brown-Brandi, 2018).
Bydło jest zwierzęciem stałocieplnym, czyli utrzymuje stałą temperaturę w różnych warunkach środowiska. Zwierzę utrzymuje homeostazę (czyli wewnętrzną równowagę organizmu – stałą temperaturę ciała) poprzez zmniejszenie lub zwiększenie utraty ciepła, które zależy w większym stopniu od środowiska oraz też od stanu cieplnego osobnika. Zwierzęta reagują na stres poprzez zmiany behawioralne, metaboliczne oraz fizjologiczne.
Automatycznymi reakcjami, które są podstawą u bydła w stresie cieplnym jest dyszenie oraz pocenie się. Gdy temperatura wzrośnie powyżej 30 stopni – za ok. 85% utraty ciepła odpowiada właśnie parowanie przez skórę.
Optymalna temperatura dla bydła mieści się w granicach 8-20°C – w tej temperaturze bydło zachowuje tzw. optimum termicznym (Żychlińska-Buczek i in., 2014)
Zwierzęta, które poddane są stresowi cieplnemu często wykazują objawy takie jak:
• Zmniejszona produkcja ciepła,
• Ograniczenie spożycia paszy,
• Obniżona odporność na pasożyty i choroby,
• Zmniejszenie produkcji mleka oraz zmniejszone przyrosty dobowe,
• Problemy z rozrodem,
• Niska masa urodzeniowa,
• Wzrost częstości oddechów,
• Zwiększone pragnienie,
Objawy te prowadzą do obniżenia wydajności całego stada, a co za tym idzie do zmniejszenie produktywności stada, w hodowli.
Jedną z wrażliwych objawów stresu cieplnego jest częstotliwość oddechów, która jest też bardzo użyteczna w czasie rozpoznawania problemu. Może być to wykorzystane jako narzędzie obserwacji dobrostanu zwierząt i podziału osobników na podatne oraz tolerancyjne na stres cieplny. Wzrost częstości oddechów w niższej temperaturze występuje często u bydła słabo przystosowanych do ciepła – zwiększa to utratę ciepła przez parowanie. Przed wzrostem częstości oddechów pojawiają się zazwyczaj takie objawy jak między innymi: wzrost temperatury odbytu, większe pocenie się oraz zmiany w tętnie (McManus i in., 2020).
Nie zapominajmy o najmłodszych osobnikach w stadzie, czyli o cielętach. Jest to ważna grupa, ponieważ cielęta to przyszłość stada. Zwierzeta powinny mieć ochronę przed stresem cieplnym już od okresu płodowego. Stres cieplny występujący już podczas zasuszenia krowy ma duży wpływ na cielęta. Skutkiem tego jest częste rodzenie lżejszego potomstwa z wyższą temperaturą ciała. W tym czasie cielęta słabiej przyswajają immunoglobuliny z siary, co pogarsza budowanie ich odporności. Cielęta w stresie cieplnym wolniej się rozwijają i mają mniejsze przyrosty masy ciała. Powoduje to pogorszenie dobrostanu odchowu cieląt, zaczynając już od życia płodowego (Mirowski i Didkowska, 2017).
Jak radzić sobie z stresem cieplnym?
Każdy hodowca powinien ograniczyć działanie stresu cieplnego na zwierzęta. Ustawienie budynku pod względem stron świata jest zalecanym przeciwdziałaniem problemowi. Jednak często się zdarza, że hodowca nie mają wpływu na położenie budynku i jako oborę jest już usytuowany budynek, który istnieje. Co można z tym zrobić?
Można zapobiegać stresowi cieplnemu na inne, różne sposoby. Głównymi metodami doraźnymi przeciwko problemowi są: wentylacja, zraszacze, zadaszenia, kurtyny.
Wentylatory są pomocne, gdy temperatura w budynkach inwentarskich osiąga powyżej 20°C. Zakłada je się również gdy podstawowe praktyki – otwarcie drzwi i okien, nie pomagają w walce z wysoką temperaturą. Ilość i wielkość sprzętu powinna być dopasowana do obsady budynku. Montuje się je ponad stołem paszowym, nad legowiskami oraz w poczekalni hali udojowej.
Zraszacze rozpyla się bezpośrednio nad zwierzętami. Można też w poczekalni hali udojowej oraz nad stołem paszowym. Jednak z zraszaczami należy uważać. Zaleca się montowanie ich, gdy budynek jest wyposażony w dobry system wentylacyjny. Minusem tej metody jest nadmierne podniesienie wilgotności, które może prowadzić do pogorszenia hodowli, więc bardzo dobra wentylacja jest podstawą przy tej metodzie.
Kurtyny spotykane są w nowoczesnych oborach – zastępują one ścianę budynku i są regulowane. Poprzez opuszczanie i podnoszenie można kontrolować przepływ świeżego powietrza, a gdy temperatura jest za wysoka opuszcza się kurtynę całkowicie na dół. Jest to również dobry sposób na przeciwdziałanie stresowi cieplnemu. (Żychlińska-Buczek, Ochrem, 2014).
Zadaszenie wybiegu pomaga w ograniczaniu promieni słonecznych i zapewnia cień, który jest ważnym apektem. Dostęp do cienia, gdy bydło jest wypuszczane na pastwisko również pomaga podczas lata. Naturalnymi sposobami zapewnienia cienia na pastwisku jest wypuszczanie na teren, gdzie rosną drzewa, aby zwierzęta mogły się schować przed intensywnym słońcem.
Na zapobieganie stresowi bydła podczas wysokich temperatur wpływ mają również metody żywieniowe. Zwiększenie koncentracji energii w paszy zaleca się, gdy zwierzęta są podatne na działanie stresu cieplnego. Zwiększenie częstotliwości podawania pasz w ciągu dnia pomaga ograniczyć przegrzewaniu się paszy a co za tym idzie wpływa zapobiegawczo na stres cieplny. W celu wzmocnienia odporności należy podawać witaminy – często dostępne są w formie lizawek, gdzie zwierzę samo dostarcza sobie potrzebnych minerałów. Stały dostęp do świeżej wody jest podstawą w walce z stresem cieplnym i pomaga w ugaszeniu pragnienia podczas upałów.
Stres cieplny ma fatalne skutki w hodowli i powoduje zaburzenie dobrostanu zwierząt. Zapobieganie stresowi cieplnemu jest ważnym elementem, aby nie dopuścić do pogorszenia wyników produkcyjnych i innych problemów w stadzie.
Źródła:
• Brown-Brandl, Tami M. „Understanding heat stress in beef cattle.” Revista Brasileira de Zootecnia 47 (2018): e20160414.
• McManus, C. M., Faria, D. A., De Bem, A., Maranhão, A. Q., & Paiva, S. R. (2020). Physiology and genetics of heat stress in cattle. CABI Reviews, (2020).
• Zychlinska-Buczek, J., and A. Ochrem. „Stres cieplny a rozród buhajów.” Wiadomości Zootechniczne 52.4 (2014).
Mirowski, Adam, and Anna Didkowska. „Wpływ stresu cieplnego na cielęta.” Życie Weterynaryjne 92.06 (2017).