Zwierzęta od zawsze odgrywają istotną rolę w życiu Europejczyków – zapewniają żywność, wspierają życie na wsi, towarzyszą ludziom i pełnią istotną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów. Dlatego ich zdrowie i dobrostan muszą być traktowane jako kwestia priorytetowa.
W ostatnich latach w Europie obserwuje się niepokojący wzrost liczby ognisk chorób zakaźnych u zwierząt – takich jak afrykański pomór świń (ASF), wysoce zjadliwa grypa ptaków (HPAI), choroba niebieskiego języka (BTV) czy guzowata choroba skóry bydła (LSD) – nawet w regionach dotąd uznawanych za niskiego ryzyka. Epidemie te stanowią poważne zagrożenie nie tylko dla zdrowia zwierząt, lecz także dla bytu rolników, stabilności społeczności wiejskich oraz bezpieczeństwa żywnościowego Unii Europejskiej. Skutki ekonomiczne, środowiskowe i społeczne mogą być druzgocące.
Potrzeba zmiany podejścia do zwalczania chorób zwierząt w Europie
Obecnie dominujące podejście do chorób zakaźnych w hodowli zwierząt ma charakter reaktywny. Działania podejmowane są zazwyczaj dopiero w obliczu kryzysu, a ich charakter bywa drastyczny i traumatyczny – jak masowe uboje, kwarantanny czy zamykanie rynków. Nawet szczepienia, będące jednym z najskuteczniejszych narzędzi profilaktycznych, często są pomijane lub wdrażane z opóźnieniem. Przykładem może być sytuacja z pojawieniem się szczepu BTV-3 w Holandii, gdzie szczepionki zaczęto opracowywać dopiero po wystąpieniu ognisk choroby. Takie „gaszenie pożarów” nie jest już ani skuteczne, ani zrównoważone.
Organizacja AnimalhealthEurope – zrzeszająca producentów leków weterynaryjnych i szczepionek – apeluje o pilną zmianę strategii z reaktywnej na prewencyjną, opartą na przewidywaniu ryzyk, przygotowaniu oraz szybkiej i skoordynowanej reakcji przed eskalacją zagrożenia.
Coraz więcej interesariuszy dostrzega potrzebę zmiany podejścia do zwalczania chorób zwierząt. Wśród nich są ministrowie rolnictwa państw członkowskich Unii Europejskiej, tworzący Radę ds. Rolnictwa i Rybołówstwa (AgriFish). Zgodnie podkreślają, że zamiast działać dopiero w momencie kryzysu, Europa potrzebuje strategii długofalowej, skoordynowanej i nastawionej na zapobieganie.
Mimo że w UE obowiązuje prawo dotyczące chorób zakaźnych zwierząt, ostatnie doświadczenia pokazały, że same regulacje prawne nie wystarczają, by zapobiec poważnym konsekwencjom epidemii. Dodatkowo, obecna polityka handlowa Unii nie zachęca do stosowania szczepień – wielu rolników wstrzymuje się z ich wdrażaniem, obawiając się ograniczeń dotyczących transportu i sprzedaży zwierząt oraz produktów odzwierzęcych pochodzących z terenów, gdzie stosuje się szczepienia.
Cztery kluczowe działania na rzecz zdrowia zwierząt
Aby Europa mogła skutecznie przeciwdziałać przyszłym kryzysom zdrowotnym w hodowli zwierząt, potrzebne są zdecydowane i strategiczne działania, skupione na profilaktyce, innowacyjności, efektywności oraz wzmocnieniu współpracy międzysektorowej.
AnimalhealthEurope proponuje cztery konkretne kierunki zmian, które mają umożliwić przejście do bardziej odpornego i prewencyjnego systemu:
- Stały dialog na linii branża–władze weterynaryjne
Taka współpraca umożliwi lepsze prognozowanie zapotrzebowania na szczepionki, leki i środki diagnostyczne, a także zwiększy ogólną gotowość do działania. Dzięki dzieleniu się danymi – zwłaszcza dotyczącymi znanych chorób – możliwe będzie szybsze szacowanie zagrożeń i wspólne planowanie odpowiedzi. Taki dialog sprzyjałby również budowaniu wzajemnego zaufania oraz tworzeniu mechanizmów współodpowiedzialności, np. poprzez systemy zachęt do szybkiej produkcji szczepionek i ich stosowania przez rolników. Wsparciem mogłyby być także bardziej elastyczne ścieżki rejestracji produktów weterynaryjnych w sytuacjach kryzysowych. - Wdrożenie unijnego systemu szybkiego ostrzegania i reagowania
W przypadku pojawienia się pierwszych oznak choroby transgranicznej, główni lekarze weterynarii państw członkowskich (Chief Veterinary Officers, CVO) powinni mieć możliwość natychmiastowego kontaktu z producentami weterynaryjnych leków i szczepionek. Taka współpraca umożliwiłaby szybkie, skoordynowane spotkania oraz natychmiastowe podjęcie działań. - Dostosowanie przepisów do aktualnych zagrożeń
Trwająca ewaluacja unijnego rozporządzenia w sprawie zdrowia zwierząt (Rozporządzenie UE 2016/429) to okazja do usunięcia obecnych barier. Wobec dynamicznie zmieniającego się krajobrazu zagrożeń, przepisy powinny pozwalać m.in. na regularną aktualizację listy chorób podlegających obowiązkowi zgłoszenia oraz tworzenie banków antygenów, szczepionek i odczynników diagnostycznych. - Spójna strategia szczepień na poziomie całej Unii
Obecnie państwa członkowskie podejmują różne działania wobec tych samych zagrożeń, co może utrudniać swobodny obrót zwierzętami i prowadzić do przedłużania się obecności chorób. Ujednolicona strategia szczepień na poziomie UE umożliwiłaby skuteczniejszą kontrolę chorób, ograniczając jednocześnie zakłócenia w handlu.
Zdrowie zwierząt i unikanie masowych ubojów powinny być priorytetem UE
Choroby zwierząt — szczególnie te wysoce zakaźne lub śmiertelne — wpływają nie tylko na ich dobrostan, lecz także na bezpieczeństwo żywności, stosowanie antybiotyków, sytuację ekonomiczną gospodarstw oraz zdrowie publiczne. Unia Europejska nie może pozostawać bierna wobec tych zagrożeń. Narastające ryzyko chorób odzwierzęcych, zmiany klimatyczne oraz rosnące napięcia w systemie żywnościowym wymagają zasadniczej zmiany podejścia: profilaktyka, a zwłaszcza szczepienia, muszą stać się priorytetem na poziomie politycznym, gospodarczym i zdrowotnym.
Tylko Europa przygotowana, działająca proaktywnie i skoordynowanie będzie w stanie sprostać przyszłym wyzwaniom w sektorze rolno-spożywczym.